GMINA SOKOLNIKI

Herb Gminy Sokolniki

Historia

Pierwsza wzmianka o królewskiej wówczas wsi Sokolniki pochodzi z 1380 roku. Od 1662 r. siedziba starostwa. W okresie rządów saskich przez Sokolniki wytyczono drogę łączącą Warszawę z Dreznem. Prawa miejskie Sokolniki nabyły w 1726 roku. Ówczesny dzierżawca starostwa sokolnickiego Józef Sułkowski, za zgoda króla Augusta II Mocnego ulokował tu miasto zwane Frydrychsztatem. W 1774 r. miasto to wraz ze starostwem nabył Łukasz Bniński, sędzia ziemski poznański, który sprowadził tu drezdeńskiego architekta Fryderyka Naxa. Według projektu Naxa wzniesiono, stojący po dzień dzisiejszy pałac w Sokolnikach w stylu saskiego rokoka. W tym samym czasie założono park o układzie geometrycznym. W pałacu gościł m.in. książę Fryderyk August III, tytularny władca utworzonego przez Napoleona Księstwa Warszawskiego. W 1791 r. miasto miało 24 domy a wieś 119. Rzemiosłem trudniło się 15 osób. Wkrótce prawem miejskim objęto również chłopów i jednocześnie powrócono do starej nazwy polskiej - Sokolniki. Od początków XIX stulecia miejscowość występuje jako wieś.

Sokolniki były w Średniowieczu monarszą wsią służebną, której ludność świadczyła usługi na rzecz kasztelańskiego grodu w Rudzie. Jakakolwiek najstarsza wzmianka pisana o tej miejscowości pochodzi dopiero z 1380 r., powstanie osady odnieść można jednak do X-XI wieku. Jako miasto pojawiły się Sokolniki dopiero w XVIIIw. Tu właśnie, w siedzibie grodowego starostwa sokolnickiego, na mocy wydanego w Warszawie w dniu 9 VIII 1726r. przez Augusta II przywileju, lokował miasto Józef Aleksander Sułkowski.

Miasteczko to, położone w pobliżu granicy ze Śląskiem oraz przy głównej drodze wiodącej z Warszawy do Drezna, miało stanowić nadgraniczną rezydencję królewską w czasie podróży z Saksonii do Polski. Stąd też założyciel miasteczka, faworyt Augusta II i pierwszy minister saskiego gabinetu, nazwał je na cześć króla, noszącego w Saksonii imię Fryderyk- Frydrychsztatem. W tej części dzisiejszej wsi, która zwie się "Miasteczko", wybudowany został okazały pałac i założony ogród. Sułkowski własnym kosztem wzniósł kościół i ratusz. Miasto otrzymało prawo magdeburskie, a osiedlających się w nim kupców zwalniano na okres 12 lat od podatków państwowych. Prawa i przywileje miasteczka potwierdzone zostały przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w dniu 11VII 1766r. 

Wraz z załamaniem się kariery Sułkowskiego na dworze saskim oraz nabyciem przez niego dóbr Leszna i Rydzyny w Poznańskim, następować zaczął stopniowy upadek miasteczka. Kolejni dzierżawcy tej królewszczyzny zmuszali mieszczan do odrabiania pańszczyzny na równi z chłopami. Wskutek ostrej walki klasowej, prowadzonej przez mieszczan przeciwko ciężarom feudalnym, spalone zostały przez komisarza starostwa Jana Będzinskiego przywileje lokacyjne miasteczka. W wyniku ożywienia politycznego w dobie Sejmu Wielkiego przyjęto w dniu 1 VIII 1791 r. do prawa miejskiego całą ludność Sokolnik. Pod koniec XVIII w. zaczęto używać spolszczonej nazwy miasteczka- Frydrychów, lecz ostatecznie, po inkorporacji wsi- ustaliła się jego pierwotna nazwa- Sokolniki. W 1791 r. miasteczko liczyło 126 mieszkańców i 24 domy.

Nie udało się ustalić, kiedy Sokolniki utraciły prawa miejskie, musiało to jednak nastąpić już pod koniec XVIII w., skoro po 1793r. A. C. Holsche, wysoki urzędnik administracji pruskiej, charakteryzując miasteczka przyłączone w wyniku II rozbioru do Prus, nie wymienia w ich rzędzie Sokolnik. 

Podczas pobytu na terenie gminy Sokolniki warto zobaczyć:

zespół pałacowo – parkowy  

wzniesiony w 2. poł. XVIII stulecia, według projektu drezdeńskiego architekta Fryderyka Naxa, sprowadzonego do miasteczka przez ówczesnego właściciela starostwa sokolnickiego, sędziego ziemskiego poznańskiego Łukasza Bnińskiego. Pałac przebudowywano w XIX w. a ostatnio gruntownie wyremontowano z przeznaczeniem na hotel "Sokolnik".

Jest to budowla parterowa wzniesiona w stylu saskiego rokoka, na planie wydłużonego prostokąta, z umieszczonym na osi poprzecznej pietrowym ryzalitem frontowym. Ryzalit ten, nieznacznie wysuniety do przodu jest zwieńczony tympanonem.

Z kolei ryzalit ogrodowy wzniesiony na planie owalu zwieńczony jest attyką. Pałac posiada dwutraktowy układ wnętrza z korytarzem. Na osi budowli znajduje się owalny salon i hall z klatką schodową.

Do zespołu pałacowego należy również oficyna, zbudowana w tym samym czasie co pałac, wzniesiona na planie wydłużonego protokąta, z trzema ryzalitami od strony wjazdowej. Do lat 80. XX w. do zespołu pałacowego należał również murowany, piętrowy eklektyczny spichlerz z 1. poł. XIX stulecia oraz murowany lamus z 1 poł. XIX w. Niestety wcześniej popadły one w niemal całkowitą ruinę i zostały rozebrane.

Całość otacza barokowy park o powierzchni 4 ha, o układzie geometrycznym, założony w 2. poł. XVIII w. Główna aleja parkowa biegnie po owalu i wkomponowana jest w prostokąt o symetrycznym rozplanowaniu.

Na parkowy starodrzew składają się głównie lipy, klony i wiązy oraz szpalery grabowe. Na szczególną uwagę w parku zasługuje: 5 lip drobnolistnych o obwodach od 340 do 480 cm, 6 lip szerokolistnych o obwodach od 320 do 430 cm, 3 klony zwyczajne o obwodach 240 - 500 cm oraz jesion wyniosły o obwodzie 255 centymetrów.

W sokolnickim pałacu gościł m.in. książę Fryderyk August III, tytularny władca utworzonego przez Napoleona Księstwa Warszawskiego.

murowany kościół parafialny pw. św. Mikołaja w Sokolnikach

wzniesiony w latach 1977 - 78 według projektu A. Miedniczka. W przedsionku kościoła znajduje się kamienne epitafium upamiętniające ks. prałata Henryka Antkiewicza, proboszcza (1967 - 1979) i budowniczego kościoła, pochowanego na sokolnickim cmentarzu parafialnym. Obok kościoła stoi współczesna mu dzwonnica murowana. W jej wnęce umieszczono krzyż z figurą wykonaną przez ludowego rzeźbiarza, Pawła Brylińskiego.

Przed miejscową szkołą stoi pomnik poświęcony nauczycielom zamordowanym w obozie koncentracyjnym w Mauthausen - Gusen. W pobliżu natomiast rośnie Dąb Niepodległości.

Na miejscowym cmentarzu znajduje się m.in. grób Henryka Gleda, uczestnika powstania styczniowego, 3 grobowce z 2 poł. XIX w. oraz mogiły ofiar terroru hitlerowskiego w czasach II wojny światowej.

Pałac w Walichnowach  

Klasycystyczny pałac w Walichnowach został wzniesiony w 1844 r. Jest to budowla dwukondygnacyjna, wzniesiona na planie prostokąta. Dominantę elewacji frontowej stanowi monumentalny portyk wsparty na 4-ch jońskich kolumnach.

W sąsiedztwie pałacu stoją budynki gospodarcze z 2. poł. XIX stulecia. Budynek pałacu spłonął w trakcie działań wojennych. Odbudowano go w latach 1955 - 58 na potrzeby miejscowej szkoły.

Wokół pałacu rozciąga się malowniczy park o powierzchni 9 hektarów. Odnaleźć w nim można drzewa stanowiące pomniki przyrody, w tym: dąb o obwodzie 560 cm., jesion wyniosły (330 cm), klon pospolity (również 330 cm), 4 topole (od 400 do 510 cm).

Na przeciwko bramy wjazdowej do parku stoi pomnik upamiętniający 17 żołnierzy radzieckich poległych w 1945 r., pierwotnie pochowanych w tym miejscu, a później ekshumowanych na cmentarz wojenny w Wieluniu.

Kościół św. Anny w Starym Ochędzynie 

Drewniany kościół parafialny pw. św. Anny w Starym Ochędzynie  wzniesiono w XV / XVI stuleciu. Ochędzyńska świątynia należy do najstarszych zachowanych budowli sakralnych na terenie współczesnego powiatu wieruszowskiego.

W 1922 r., gdy Ochędzyn stał się samodzielną parafią, kościół ten wydłużono od strony zachodniej, powiększając go mniej więcej o 1/3, podniesiono na fundament z cegły i oszalowano.

Kościół w Starym Ochędzynie jest typową budowlą jednonawową przykrytą dwuspadowym dachem gontowym z szerokim okapem nad prezbiterium, wspartym na filarach. We wnętrzu świątyni uwagę zwracają przede wszystkim: późno-renesansowy ołtarz główny, w którym znajduje się późnogotycka rzeźby św. Anny Samotrzeć z początku XVI w. oraz dwie, równie stare figury św. Barbary i św. Katarzyny.

Na wyposażenie światyni składają się również interesujące ołtarze boczne z XVII i XVIII stulecia., barokowy krucyfiks w prawym ołtarzu oraz rzeźby barokowe na belce tęczowej.

Obok kościoła stoi murowana brama - dzwonnica wzniesiona w latach 1925 - 26 oraz stojąca po przeciwnej stronie drogi, również murowana plebania z 2 poł. XIX w., kryta dachem czterospadowym.

Walory turystyczne

Gmina Sokolniki zajmuje powierzchnię 8004ha, w tym użytki rolne wynoszą 5863ha, a lasy 2340ha (pozostałą resztę tworzą tereny zabudowane, nieużytki, drogi).

Gmina ma charakter rolniczy, z rolnictwa utrzymuje się aż 80% mieszkańców, suma indywidualnych gospodarstw rolnych wynosi 1153ha.

Wśród ciekawych elementów przyrody tego terenu na szczególną uwagę zasługuje rezerwat przyrody „Ryś”. Zajmuje powierzchnię 53,93 ha. Leży w kompleksie leśnym należącym do Lasów Państwowych (Leśnictwo Ryś, Nadleśnictwo Złoczew). Został utworzony na podstawie zarządzenia M.L. i P.D. z dnia 21.07.1977r. (M.P. nr 19 poz. 107 z 1977r)

Przedmiotem ochrony w rezerwacie jest fragment drzewostanu bukowego na północnej granicy zasięgu buka. Buki w rezerwacie osiągają średnią wysokość 30 m i średnicę 50 cm. Najstarsze mają około 150 lat.  Występuje tutaj około 200 gatunków roślin zielonych. W śród innych gatunków chronionych na terenie rezerwatu znaleźć można: kruszczyka sinego, kruszynę pospolitą, przylaszczkę pospolitą, przytulie wonną, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity.

W rezerwacie oprócz buka występują licznie również inne gatunki drzew:

·       sosna pospolita (Pinius sylvestris )

·       sosna wejmutka (Pinius strobus)

·       dąb szypułkowy (Quercus robur)

·       dąb bezszypułkowy (Quercus petraea)

·       olsza czarna ( Alnus glutinosa)

·       jesion wyniosły (Fraxinus excelsior)

·       jodła pospolita (Abies alba)

O wyjątkowości tego miejsca może również świadczyć fakt gniazdowania na terenie rezerwatu bociana czarnego. Jest to ptak niezwykle rzadki objęty ścisłą ochroną gatunkową.

Na terenie Gminy występują pomniki przyrody ożywionej – pojedyncze okazałe drzewa wyróżniające się wiekiem oraz wielkością. Znajdują się one w parku w Sokolnikach, Walichnowach oraz na Uroczysku Lututów.